ZABURZENIA OBSESYJNO-KOMPULSYJNE
To zespół objawów, w którym występują nawracające myśli natrętne (inaczej obsesje) lub czynności przymusowe (kompulsje). Kiedyś nazywano je nerwicą natręctw. Objawy te są nieprzyjemne, nieproduktywne, a próby przeciwstawia się im wywołują uczucie przykrości i cierpienia.
Według klasyfikacji ICD-10 obsesje to natrętne myśli, wyobrażenia, idee lub impulsy, które uporczywie nawracają. Charakterystyczną cechę obsesji stanowi to, że próby jakiegokolwiek przeciwstawienia się, czy zatrzymania obsesyjnych myśli pozostają bezskuteczne. Obsesje najczęściej bywają przeżywane, jako coś niezgodnego z „prawdziwym ja” danej osoby, powodują cierpienie lub dużą przykrość. Treściowo obsesje najczęściej łączą się z tematami kontroli lub braku kontroli nad agresją, „nieakceptowanych” wątków seksualnych lub kwestii, uznawanych po prostu za bezsensowne.
Obsesyjne czynności (często nazywane też rytuałami) to powtarzające się działania, które zazwyczaj są bezproduktywne, nie prowadzą do żadnych rozwiązań ani nie służą żadnym pożytecznym celom, a mają służyć jedynie redukcji napięcia lub lęku. Z tego względu natręctwa najczęściej rozwijają się na podłożu racjonalizacji własnego lęku lub agresji, mając chronić otoczenie (lub samego pacjenta) przed ekspresją jego agresywnych lub seksualnych impulsów wobec innych. Osoby doświadczające natręctw, często postrzegają je, jako działania, zapobiegające (wysoce nieprawdopodobnym wydarzeniom), dotyczącym wyrządzenia krzywdy sobie lub innym.
Według klasyfikacji ICD-10, aby postawić rozpoznanie zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego myśli i/lub czynności natrętne muszą występować przez większość dni przez okres co najmniej dwóch kolejnych tygodni, przeszkadzać w codziennych czynnościach oraz stanowić źródło cierpienia.
Z praktyki klinicznej wynika niezbicie, że zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnych najczęściej przebiegają w sposób przewlekły i mają tendencję do nawrotów w sytuacjach stresujących. Z badań epidemiologicznych wynika, że jedynie u 25% pacjentów objawy natręctw całkowicie ustępują. Nawet jeśli leczenie daje zadowalający efekt obserwowany także w poprawie funkcjonowania chorego, to u takiej osoby utrzymują się objawy odpowiadające osobowości anankastycznej PATRZ DALEJ.
LECZENIE ZABURZEŃ OBSESYJNO-KOMPULSYJNYCH
Spośród wszystkich zaburzeń lękowych, to dla zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych istnieje najwięcej dowodów na związki obsesji i kompulsji ze zmianami strukturalnymi i funkcjonalnymi w ośrodkowym układzie nerwowym. Zmiany te dotycząc płatów czołowych, przedniej części zakrętu obręczy, jąder podkorowych oraz układu limbicznego.
Co z tego wynika dla osób cierpiących z powodu objawów obsesyjnych? Nasilenie zmian strukturalnych koreluje bezpośrednio ze skutecznością terapii objawów natręctw. Czyli im większe zmiany struktur mózgowych, tym trudniej uzyskać poprawę w trakcie procesu psychoterapii. W przypadku leczenie farmakologicznego, trzeba natomiast stosować bardzo wysokie dawki leków, aby uzyskać poprawę objawową.
Spośród wszystkich metod pomocy osobom cierpiącym z powodu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, najbardziej skuteczna jest psychoterapia indywidualna oraz leki o profilu przeciwdepresyjno- przeciwlękowym. W schorzeniu tym znajdują zastosowanie te same preparaty, które używane są w leczeniu depresji. Jednak w przypadku zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego, leki te stosowane są w znacznie wyższych dawkach (2 lub 3 krotnie wyższych), niż stosuje się je w terapii depresji. Dodatkowo efekty leczenia ocenia się dopiero po 8-12 tygodniach, a nie jak w przypadku depresji po 4-6tygodniach.
Najczęściej używane są preparaty z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (patrz wykres poniżej ) oraz klomipramina. W lekoopornych przypadkach zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, wykorzystuje się różnorodne metody potencjalizacji dotychczasowej terapii przy użyciu leków o innych niż przeciwdepresyjne mechanizmach farmakologicznych (najczęściej są to wybrane neuroleptyki).
OSOBOWOŚĆ ANANKASTYCZNA
Szczególny rodzaj dysfunkcji, w którym występują zarówno objawy obsesyjne jak i kompulsyjne to osobowość obsesyjno-kompulsyjna (w polskim piśmiennictwie specjalistycznym nazwana osobowością anankastyczną). W tym przypadku objawy obsesyjne stanowią trwały, uporczywy rys „charakteru” danej osoby, a nie zaburzenie o wyraźnym początku, jak w nerwicy natręctw.
Według klasyfikacji ICD-10 w przypadku osobowości anankastycznej (OA) ważną cechę funkcjonowania danej osoby stanowi perfekcjonizmem oraz nadmiar wątpliwości i ostrożności. Często występuje także nadmierna sumienność, skrupulatność oraz pedanteria, mogące także przejawiać się sztywnością i uporem, utrudniającym wykonywanie wielu zadań. W funkcjonowaniu interpersonalnym osób z takim rysem osobowości często pojawia się racjonalizacja. Z perspektywy „świata anankasty”, inne ludzie z otoczenia powinni podporządkowywać się „usztywnionym” sposobom działania pacjenta. W przypadku zaś odmowy podporządkowania się przez innych, osoby anankastyczne reagują złością i agresją, lub odczuwają bardzo silny lęk.
U osób z osobowością anankastyczną, w sytuacjach silnego stresu, często obserwuje się nasilenie objawów obsesyjnych, które mogą wtedy osiągać poziom zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego.
Rozpoznanie osobowości anankastycznej stanowi wskazanie do psychoterapii długoterminowej.
Jednak w przypadku występowania u osób z os. anankastyczną, depresji, lęku lub uporczywych natręctw, stosuje się u nich leki o profilu przeciwdepresyjno-przeciwlękowym. W takich sytuacjach, często obserwuje się wyraźną redukcję objawów obsesyjnych, która pojawia się niejako „przy okazji”.
Z drugiej strony, jeśli objawy obsesyjne i kompulsje mają uporczywy i / lub nawracający charakter, wtedy często trudno odróżnić kiedy odpowiadają one osobowości anankastycznej, a kiedy spełniają już kryteria nerwicy natręctw (zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego).
W związku z tym, że w wielu zaburzeniach psychicznych obserwuje się objawy obsesyjne, dla uwspólnienia chorób, w których występują takie objawy, stworzono konstrukt ‘Spektrum zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych’. Do tego spektrum zaliczono objawy obsesyjne występujące w zaburzeniach odżywania się (obsesyjne rozmyślanie na temat kontroli przyjmowanych kalorii), w zaburzeniach hipochondrycznych ( obsesyjne rozmyślanie o istnieniu niezdiagnozowanej przez lekarzy choroby cielesnej) oraz w zaburzeniu dysmorficznym (obsesyjne rozmyślanie na temat defektów wyglądy zewnętrznego i ew. konieczności jego korekty).
